Warsztaty on-line

Cykl spotkań organizowanych on-line ma na celu zebranie uwag, komentarzy i opinii na temat wstępnych projektów programu regionalnego oraz planu sprawiedliwej transformacji, które będą najważniejszymi dokumentami dotyczącymi wdrażania Funduszy Europejskich w województwie śląskim w perspektywie unijnego finansowania na lata 2021-2027.

Warsztat został skierowany do Regionalnej Rady ds. Energii w Województwie Śląskim, w skład której wchodzą przedstawiciele samorządu, nauki oraz przedsiębiorstw energetycznych. W spotkaniu udział wzięło 49 osób.

Wstęp do debaty

Spotkanie otworzył Wicemarszałek Województwa Śląskiego Wojciech Kałuża. W swym wystąpieniu podkreślił, że spotkanie ma na celu skonfrontowanie dokumentów projektowych z oczekiwaniami i potrzebami uczestników, a dyskusja jest częścią przygotowań do sprawnego i szybkiego uruchomienia środków z Funduszy Europejskich. Przypomniał też, że Zarząd Województwa Śląskiego obecnie aktywnie zabiega o zwiększenie alokacji.

Następnie Zastępca Dyrektora Departamentu Rozwoju Regionalnego Stefania Koczar-Sikora przybliżyła wstępne założenia w obszarze energetyki (zwł. w II i VI celu polityki spójności) z programu Fundusze Europejskie dla Śląskiego na lata 2021-2027 oraz Funduszu Sprawiedliwej Transformacji. Kontekstowo omówiła również wsparcie w ramach realizowanych przez stronę rządową: programu FENIKS (będącego następcą POIŚ) i Krajowego Planu Odbudowy w obszarze energetyki, tak aby zaznaczyć demarkację. Dyrektor zwróciła uwagę m.in., że ze środków regionalnych duże przedsiębiorstwa energetyczne będą mogły realizować przede wszystkim projekty badawczo-rozwojowe, nakreśliła także problematyczną kwestię przeciwdziałaniu ubóstwu energetycznemu, a także wskazała, że działania świadomościowe mogą być realizowane jako uzupełnienie właściwego projektu.

Kolejno głos zabrała sekretarz Rady Bożena Herbuś, która podkreśliła ważność szeroko rozumianej energetyki dla strony samorządowej i jednocześnie wypunktowała problemy, z którymi mierzą się w tej materii, zwł. bezpieczeństwo energetyczne, działania na rzecz efektywności energetycznej budynków publicznych i wielomieszkaniowych, podnoszenie świadomości mieszkańców, ograniczanie i przeciwdziałanie ubóstwu energetycznemu.

Przewodniczący Rady Janusz Koper wyraził przekonanie, że program daje szanse na przezwyciężenie wielu z tych bolączek, a także zachęcił członków Rady do aktywności w dyskusji.

Czas dyskusji

W dyskusji moderowanej przez dyrektor Stefanię Koczar-Sikorę poruszone zostały m.in. następujące tematy:

1) Zwrócono uwagę, że doradztwo energetyczne przewidziane jest do wsparcia na poziomie krajowym, i zaapelowano, by taka możliwość pojawiła się również na poziomie regionalnym.

2) Poruszono kwestię konkurowania (nachodzenia na siebie) środków europejskich w obszarze efektywności energetycznej z istniejącymi mechanizmami (np. Ustawa o efektywności energetycznej, Ustawa termomodernizacyjna), a także z działaniami podejmowanymi przez podmioty komercyjne, w szczególności banki i instytucje finansowe. Środki dotacyjne mogą stanowić dla nich zagrożenie.

• Mamy świadomość tych ryzyk. Demarkacja nie znajdzie się w dokumencie strategicznym, raczej w dokumentach operacyjnych, typu: uszczegółowienie programu, kryteria wyboru, warunki konkursowe. To jeszcze nie jest finalnie rozstrzygnięte, ale przewidujemy, że o typie wsparcia (zwrotne/bezzwrotne, publiczne/komercyjne) będzie decydować - podobnie jak obecnie - kwestia zamożności odbiorców środków (kryterium ubóstwa energetycznego) oraz szybkość i sprawność modelu dystrybucji. W przypadku przedsiębiorstw będzie to raczej pomoc zwrotna.

3) Pojawił się postulat uwzględnienia kryterium, które nigdy do tej pory nie było brane pod uwagę - efektywności ekonomicznej poszczególnych typów rozwiązań. Przykładowo, w ramach termomodernizacji budynków występują elementy trudno zwrotne (związane ze skorupą budynku), które nie wygenerują satysfakcjonujących wskaźników ekonomicznych, niezależnie od tego, kto będzie w nie inwestował, oraz elementy szybko zwrotne (przedsięwzięcia organizacyjne, związane z poprawą automatyki), które poddają się finansowaniu komercyjnemu. Jeśli realizowane są inwestycje kompleksowe, obejmujące elementy zarówno trudno zwrotne, jak i szybko zwrotne, to wyłączone są z rynku komercyjnego. Dotyczy to też dużej części projektów oświetleniowych.

• Zanotujemy tę uwagę.

4) Czy prowadzone są rozmowy z sektorem finansowym w celu wypracowania mechanizmów dźwigni środków komercyjnych i doprowadzenia do wypracowania skutecznych rozwiązań, typu gwarancje?

• W module wsparcia zwrotnego czy mieszanego będziemy prowadzić rozmowy z pośrednikami finansowymi w regionie. W obecnej perspektywie 2014-2020 niestety nie udało nam się uruchomić wsparcia zwrotnego dla firm na efektywność energetyczną z racji konieczności przesunięcia środków na wsparcie przedsiębiorstw w związku z COVID-19.

5) Pojawiła się wątpliwość dot. linii demarkacyjnej w kontekście geograficznym – czy gminy górnicze nie będą mogły sięgać po inne środki niż z Funduszu Sprawiedliwej Transformacji?

• Chcemy zabezpieczyć maksymalnie duże środki na kluczowe przedsięwzięcia. Demarkacja jest stworzona jedynie po to, żeby uniknąć ryzyka podwójnego finansowania. Nikogo nie wyłączamy ze wsparcia. Chcemy, żeby każda ze 167 gmin wiedziała, gdzie może aplikować.

6) Zwrócono uwagę, że w ramach mechanizmu FST powszechna uwaga skupia się na I filarze (który jest łatwiejszy, gdyż obejmuje dotacje), a II i III filar są mało znane (trudniejsze, gdyż obejmują głównie pożyczki).

• Nie pokazujemy detali, ponieważ szczegóły dot. II i III filaru jeszcze się klarują, instrument ten będzie zarządzany centralnie.

7) Podniesiono kwestię ubóstwa energetycznego. Dobrze, że są środki na ten cel, ale trzeba ten temat pogłębić ze względu na rosnące ceny prądu i możliwość pogłębiania się tego problemu.

• Komisja Europejska ma świadomość tego problemu, chce go wspierać u źródła (nacisk na wymianę źródeł ciepła połączoną z głęboką termomodernizację, a także doradztwo energetyczne), przy mniejszym akcencie na dopłaty do paliwa. Prowadzimy rozmowy w tym temacie.

8) Pojawił się komentarz, że Zarząd Województwa czyni starania o większe środki, natomiast dostęp do połowy środków z Funduszu Sprawiedliwej Transformacji jest uzależniony od złożenia przez rząd deklaracji osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 r. Polska wciąż się do tego nie zobowiązała, przez co wciąż istnieje takie ryzyko.

• Działania rządu zmierzają do tego, żeby uczynić zadość temu warunkowi. My przymierzamy się do skonsumowania pełnej puli środków.

9) Jeden z postulatów dotyczył zabezpieczenia środków regionalnych dla samorządów czy przedsiębiorstw samorządowych na modernizację szeroko pojętego ciepłownictwa sieciowego, na odbudowę układów źródłowych, tworzenie efektywnych energetycznie systemów ciepłowniczych. Wsparcie na ten cel jest przewidziane na poziomie krajowym (FENIKS i KPO), ale wydaje się niewystarczające.

• Demarkacja pozwala na realizację projektów kogeneracyjnych o mocy źródła do 5MW na poziomie regionalnym. W RPO WSL 2014-2020 konkursy dotyczące źródeł kogeneracyjnych nie cieszyły się popularnością, złożono małą liczbę projektów również ze względu na kwestie związane z pomocą publiczną. Na poziomie krajowym w ramach działania 1.7 POiŚ dedykowanym dla województwa śląskiego również nie została wykorzystana w pełni alokacja. Wiemy, że barierą były wymagania Komisji Europejskiej dla sprawności sieci i źródła. Ważne, żeby zidentyfikować inne bariery i problemy w tym zakresie i pilnować zapisów strategicznych i operacyjnych. Dodatkowo takie projekty są bardzo kapitałochłonne i powinny być realizowane na poziomie krajowym.

10) Czy jeśli na poziomie regionalnym nie będzie przewidzianego bezpośrednio wsparcia na rozbudowę sieci ciepłowniczych, to czy będzie można realizować tego typu działania jako uzupełniające?

• Odnotowano tę kwestię.

11) Pojawił się komentarz, że przedsiębiorstwa ciepłownicze ze względów ekonomicznych nie podejmują się dużej liczby projektów rozwojowych czy odtworzeniowych i odkładają je w dalszą perspektywę. Lepiej to funkcjonuje w Polsce tam, gdzie przedsiębiorstwa ciepłownicze są własnością samorządów (przykład: Kraków, Kędzierzyn-Koźle). Wydaje się, że przedsiębiorstwa ciepłownicze komunalne w naszym województwie mogłyby być zainteresowane tego typu wsparciem.

• Zasadniczo prywatne przedsiębiorstwa ciepłownicze mogą aplikować o wsparcie z FENIKS-a. Jeśli chodzi o przedsiębiorstwa ciepłownicze komunalne, to żeby samorządów, np. poprzez związki subregionalne, bo pierwszy raz podnoszona jest taka kwestia.

12) Kontynuując temat ciepłownictwa, pojawił się głos, że w sytuacji rosnących cen energii ważne jest, żeby była techniczna i ekonomiczna możliwość z jednej strony rozbudowy sieci, a z drugiej - techniczna i ekonomiczna możliwość korzystania z sieci przez odbiorców.

• Całość środków europejskich w Polsce  umożliwia obydwa typy projektów.

13) Poruszono kwestię braku środków z poziomu regionalnego dla dużych spółek ciepłowniczych na działania inwestycyjne w obszarze energetyki gazowej. Czy na poziomie regionalnym dopuszczone zostaną konsorcja samorządu razem z dużą spółką czy przedsięwzięcia samego samorządu w tego typu działaniach?

• W drodze kompromisu gaz będzie wspierany jako paliwo przejściowe jedynie w FENIKS-ie. Możliwości wsparcia dużych przedsiębiorstw z poziomu regionalnego w ramach oze nie jest jeszcze ostatecznie rozstrzygnięta, ale ewentualne wsparcie obejmuje budowę i magazynowanie energii z oze z wykorzystaniem terenów pogórniczych i poprzemysłowych w ramach FST.

14)  W jednym z komentarzy przypomniano, że obecnie powstaje baza OPI-TPP 2.0, która będzie kompleksową bazą wiedzy terenów pogórniczych w regionie, oraz zwrócono uwagę, że II i III filar zachęca do partnerstwa publiczno-prywatnego.

15) Ostatni głos dotyczył potrzeby uruchamiania przez gminy skutecznych programów informujących społeczeństwo.

• Projekty związane z efektywnością energetyczną i OZE będą realizowane w formule ZIT/RIT, co daje samorządom możliwość realizowania wiązek projektów.