W spotkaniu za pośrednictwem platformy online wzięły udział 72 osoby.

Warto przypomnieć, że Zespół – skupiający ekspertów z różnych środowisk (samorząd regionalny, strona rządowa, strona samorządów lokalnych, strona biznesowa, strona pozarządowa, strona związkowa, strona naukowa i ekspercka, instytucje kultury reprezentujące szlak dziedzictwa poprzemysłowego) – ma charakter opiniodawczo-konsultacyjny i współpracuje z władzami regionalnymi nad planowaniem działań w ramach Funduszu Sprawiedliwej Transformacji.

Wstęp do debaty

Spotkanie otworzyła Stefania Koczar-Sikora, Zastępca Dyrektora Departamentu Rozwoju Regionalnego, która przybliżyła uczestnikom kluczowe kwestie dotyczące projektu Regionalnego Planu Sprawiedliwej Transformacji Województwa Śląskiego 2030 oraz harmonogram prac. Zwróciła uwagę m.in. na możliwość łączenia tzw. projektów miękkich i twardych oraz poruszyła kwestię terytorializacji wsparcia. Zaznaczyła również, że dwie kwestie pozostają otwarte, do uzupełnienia na dalszym etapie: kwestia wskaźników (ich wartości zostaną przypisane po ustaleniu finalnej alokacji Planu) oraz zapisy dot. II i III filaru Mechanizmu Sprawiedliwej Transformacji.

Dyskusję otworzył i moderował Dariusz Stankiewicz, kierownik Referatu transformacji regionu, a do poruszonych kwestii odnosiła się na bieżąco dyrektor Stefania Koczar-Sikora.

Czas dyskusji

Wśród licznych komentarzy pojawiły się m.in. następujące kwestie:

1) Pojawiło się pytanie, w jakim stopniu wsparcie ma szansę trafić do gmin górniczych.

— W kwestii terytorializacji wsparcia, jak i w innych kwestiach część operacyjna jest pisana świadomie w sposób bardziej ogólny, syntetyczny, tak aby zapewnić elastyczność reagowania w długiej perspektywie wdrażania Planu, z racji 2-letniego procesu wprowadzania ewentualnych zmian.

2) Zwrócono uwagę, że obecność inwestycji w infrastrukturę gazową w II filarze nie wydaje się słusznym kierunkiem.

— Zostanie to skorygowane.

3) Wyrażono zaniepokojenie zapisami w III filarze dot. energetycznego wykorzystania odpadów i poproszono o doprecyzowanie, o jaki rodzaj instalacji chodzi.

— W dokumencie zostanie doprecyzowane, że nie chodzi o spalarnie odpadów resztkowych, lecz wykorzystanie energetyczne osadów ściekowych.

4) Podkreślono, że zgodnie z wymaganiami Komisji Europejskiej w Planie powinno się znaleźć wskazanie, w jaki sposób zostaną obniżone emisje gazów cieplarnianych.

— Kwestie powiązania FST z obniżeniem emisyjności, dążeniem do neutralności klimatycznej zostaną dookreślone po otrzymaniu finalnego raportu PwC.

5) Ponadto przypomniano, że Komisja Europejska oczekuje, aby były wskazane środki prywatne i krajowe jako źródła finansowania, podczas gdy w obecnej wersji dokumentu wylistowane są tylko Fundusze Europejskie.

— Ta część zostanie uzupełniona.

6) Pojawił się postulat opisu zaangażowania interesariuszy na etapie wdrażania.

— Lakoniczność zapisów, m.in. niewskazywanie konkretnych grup jest świadomą strategią zapewnienia sobie elastyczności współpracy - dokument dotyczy planowania na okres 10 lat. Bardziej szczegółowe zapisy znajdą się w uszczegółowieniu programu.

7) Jedna z wypowiedzi położyła akcent na istotność kwestii przestrzennych, czyli zagospodarowania terenów poprzemysłowych, tak aby uniknąć ich degradacji - jak to miało miejsce w latach 90. XX w. Pojawiło się pytanie, jak będą zagospodarowywane tereny zamykanych kopalń? A także czy są np. plany wykorzystania tych terenów jako bazy błękitno-zielonej infrastruktury w celu zbudowania odporności miast na zmiany klimatu?

— Środki europejskie bardzo mocno odnoszą się do wymiaru przestrzennego, w szczególności fundusze infrastrukturalne: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego oraz Fundusz Sprawiedliwej Transformacji. W Planie jest to szczególnie obecne w celu operacyjnym: Efektywne wykorzystanie terenów poprzemysłowych na cele gospodarcze, środowiskowe i społeczne, na który przeznaczono trzecią co wielkości alokację - 360 mln euro. Koncentruje się on na readaptacji obszarów kopalnianych i okołokopalnianych. Ten temat wybrzmiewa również w działaniu związanym z rewitalizacją, która dotyczy nie tylko terenów górniczych, ale szerzej – przestrzeni miast.

Dysponujemy obecnie platformą OPI-TPP 2.0 do zarządzania terenami pogórniczymi na terenie województwa śląskiego, która pozwala spojrzeć na te obszary kompleksowo.

Fundusz Sprawiedliwej Transformacji ma przede wszystkim generować nowe miejsca pracy dla osób odchodzących z górnictwa i branż pokrewnych, a zatem tereny powinny być tak zagospodarowywane, żeby wykreować te nowe miejsca pracy.

8) Zwrócono uwagę na zagrożenie, ryzyko wykluczenia z TPST gmin górniczych, gdzie prowadzone będzie wydobycie.

— W przypadku gmin, gdzie uruchamiane będą nowe zakłady wydobywcze (obecnie zidentyfikowane 3 gminy: Mysłowice, Rybnik i Imielin), istnieje zagrożenie, że te gminy raczej będą wyłączone ze wsparcia, natomiast w przypadku kontynuacji wydobycia - nasza interpretacja skłania się do niewyłączania tych gmin.

9) Spytano o spójność TPST z przyjętą niedawno Polityką energetyczną Polski do 2040 roku (harmonogram zmian udziału węgla w miksie energetycznych, wsparcie OZE, poprawa efektywności energetycznej przemysłu, rezygnacja z paliw kopalnych), Krajowym planem na rzecz energii i klimatu na lata 2021-2030.

— Mamy świadomość, że udział Polski w produkcji węgla jest obecnie dominujący, do 2030 r. jest sukcesywnie malejący, ale wciąż bardzo znaczący. Czekamy w tej kwestii na raport PwC, żeby to przełożyć i ująć w Planie.

10) Pojawiło się pytanie, w jaki sposób będą realizowane zasady “Zanieczyszczający płaci” oraz “Do no significant harm”, tak aby niwelować szkody górnicze.

Przedstawiciel Ministerstwa Funduszy i Polityki Regionalnej wskazał na czacie, że Komisja Europejska przygotowuje wytyczne dotyczące zasady “do not significant harm”, które mają być gotowe w maju br.

11) Padła sugestia, by w priorytecie Gospodarka położyć większy akcent na technologie poprawiające jakość wody, powietrza czy gruntu.

— Kwestia wykorzystania hałd jest wpisane w priorytet Środowisko w celu operacyjnym: Efektywne wykorzystanie terenów poprzemysłowych na cele gospodarcze, środowiskowe i społeczne.

12) Zaproponowano, by tereny pogórnicze były przekształcane pod inne funkcje, zwł. inwestycje mieszkaniowe – w związku z niesłabnącym popytem.

— W ramach działania: oczyszczenie i readaptacja terenów poprzemysłowych istnieje możliwość przeznaczenia tych terenów również na cele mieszkaniowe.

13) Spytano o to, kiedy będą ogłoszone kryteria wyboru projektów, gdzie i czy jest tu jakaś przestrzeń do rozmów w tym zakresie.

— Jak tylko rozstrzygnie się model wdrażania FST, jeśli tylko FST stanie się elementem programu Funduszy Europejskich dla Śląskiego, chcielibyśmy zaproponować Zespołowi regionalnemu przejście w formułę Podkomitetu Monitorującego dla celu VI dot. sprawiedliwej transformacji, a jego rolą jest m.in. dyskutowanie i głosowanie nad kryteriami wyboru.

14) Jedna z sugestii dotyczyła wpisania w priorytecie Gospodarka wsparcia prac badawczo-rozwojowych w zakresie technologii, które umożliwiają łagodzenie skutków środowiskowych związanych z działalnością wydobywczą, np. technologia wychwytywania metanu kopalnianego, budowa systemu monitorowania.

— Łagodzenie skutków środowiskowych weźmiemy pod uwagę. Natomiast wychwyt CO2 może być trudny do finansowania z głównego nurtu środków europejskich, gdyż FST z zasady nie wspiera kopalin – kategoryczne podejście w duchu Zielonego Ładu.

15) Zwrócono uwagę na brak gminnych planów zagospodarowania przestrzennego.

Wsparcie dotyczące wdrożenia reformy planowania przestrzennego, w tym opracowanie dokumentów strategicznych zostało ujęte w projekcie Krajowego Planu Odbudowy i Zwiększania Odporności.

16) Czy środki na podnoszenie kwalifikacji osób zatrudnionych w górnictwie będą mogły być wykorzystywane, jeśli będą to jeszcze czynni pracownicy górnictwa mogą z nich skorzystać? Czy duże spółki górnicze będą beneficjentami?

— Będzie projekt outplacementowy dla osób zwalnianych z górnictwa. Będzie też możliwość wsparcia przekwalifikowania pracowników dużych spółek górniczych, jeśli działalność spółki będzie się dywersyfikować i odchodzić od działalności wydobywczej na rzecz zielonej i cyfrowej gospodarki.

17) Czy ustawowe konsultacje społeczne odbędą się po wakacjach? Jak to się ma do tego, że finalna wersja dokumentu ma być ustalona z Komisją Europejską w lipcu?

— Wersja druga TPST będzie poddana konsultacjom społecznym przed wysłaniem do Komisji Europejskiej, ale nie ustawowych, gdyż nie jest to możliwe z racji napiętych terminów (konieczność opracowania dokumentu do czerwca br).

TPST zostanie po wakacjach poddany ustawowym konsultacjom społecznym, ale nie samodzielnie, tylko w ramach programu regionalnego lub krajowego, którego stanie się częścią.

Na koniec dyrektor Stefania Koczar-Sikora podsumowała spotkanie oraz podziękowała za wszystkie cenne uwagi i spostrzeżenia.