Seminarium on-line

Obecna sytuacja epidemiczna pokrzyżowała nam plany organizacji spotkań z przedstawicielami lokalnych środowisk w formie stacjonarnej ­– przynajmniej do czasu, gdy gromadzenie się w większych grupach wciąż będzie stanowiło istotne ryzyko zakażenia. Niemniej podejmowany przez nas temat jest na tyle istotny, że zdecydowaliśmy się na przeprowadzenie seminariów w formie on-line. Spotkanie wzbudziło zainteresowanie wielu osób i środowisk z okręgu tyskiego. Ostatecznie w seminarium wzięło udział ponad 50 osób, wśród których znaleźli się reprezentanci m.in.:

• spółek energetycznych,
• instytutów badawczych,
• władz samorządowych,
• organizacji pozarządowych,
• związków zawodowych,
• organizacji społecznych,
• przedsiębiorców,
• Komisji Europejskiej,
• i Rządu RP.

Czas zmian

Uczestników spotkania przywitał Marszałek Województwa Śląskiego Jakub Chełstowski, który poinformował o przyjęciu przez województwo strategii „Śląskie 2030”. Założenia tego dokumentu mają realnie wpłynąć na przemianę regionu, który w najbliższej przyszłości miałby stać się znany z wdrażania innowacyjnych technologii i ekologicznego podejścia do gospodarki. Marszałek zauważył również, że wprowadzenie województwa na drogę zrównoważonego rozwoju nie jest przedsięwzięciem, które da się zrealizować z dnia na dzień poprzez zamknięcie kopalń, ponieważ likwidacja sektora górniczego dopiero rozwiązuje worek problemów gospodarczych i społecznych, którym województwo będzie musiało zaradzić. Z tego względu tak ważne są spotkania z przedstawicielami poszczególnych samorządów, sektorów przemysłu i organizacji działających w podregionach, które odbywają się w ramach tych seminariów – dzięki temu możemy jak najlepiej przygotować się do zmian i przeprowadzić je w sposób odpowiedzialny i możliwie najmniej inwazyjny dla mieszkańców regionu.

Następnie zebranych przywitał gospodarz wirtualnego spotkania – pani naczelnik Bożena Nowak z tyskiego magistratu, która wskazywała na bieżące uwarunkowania Tychów i główne problemy, z którymi podregion będzie musiał sobie poradzić w ramach procesu sprawiedliwej transformacji.

Głos zabrał również przedstawiciel Komisji Europejskiej – Paweł Olechnowicz, który wyraził zadowolenie z wysokiego poziomu zaangażowania w proces transformacji na poziomie województwa śląskiego oraz mobilizował uczestników do podejmowania dyskusji – płynące z niej wnioski będą nieodzowne do właściwego zaplanowania dalszych działań transformacyjnych.

Kolejnym punktem programu była prezentacja, podczas której zastępca dyrektora Departamentu Rozwoju Regionalnego Stefania Koczar-Sikora zaprezentowała główne założenia programowania Funduszu Sprawiedliwej Transformacji oraz Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego „Śląskie 2030”. Założenia te stały się punktem wyjścia do dyskusji moderowanej przez kierownika w Departamencie Rozwoju Regionalnego Dariusza Stankiewicza, która rozgorzała w dalszej części spotkania.

Czas dyskusji

Jako pierwszy głos w zabrał prezes Regionalnego Centrum Gospodarki Wodno-Ściekowej (RCGW) Zbigniew Gieleciak, który postulował o prowadzenie sprawiedliwej transformacji w regionie na 3 płaszczyznach:

• transformacji społeczno-gospodarczej,
• transformacji energetycznej,
• transformacji pocovidowej.

Pan prezes zwrócił uwagę na to, jak istotny będzie fakt uwzględnienia w procesie transformacyjnym czynnika epidemicznego. Podregion tyski jest znany ze swej wysokiej produktywności, jednak w obecnych realiach z łatwością może dojść do zapaści rynkowej, dlatego w procesie sprawiedliwej transformacji należy uwzględnić uwarunkowania powstałe w wyniku pandemii COVID-19. Ponadto pan prezes wskazywał, że niezbędne będzie skupienie się na przekształcaniu przestrzeni miejskiej pod względem środowiskowym i społecznym – tworzenie tzw. „zielonej infrastruktury” – a także wsparcie dla odnawialnych źródeł energii (OZE) i rewitalizacja terenów pogórniczych w kierunku budowy ośrodków związanych z zieloną energią i magazynami energii. Jako przykład wskazywał centrum kompetencji o zielonej energii, które powstało z inicjatywy RCGW w Tychach i świadczy pomoc w zakresie OZE mieszkańcom i przedsiębiorcom.

Następnie głos zabrał Krystian Grzesica, burmistrz miasta Bierunia, który wskazywał na dywersyfikację rozwoju gospodarczego w różnych kierunkach jako element niezbędny do właściwego przeprowadzenia transformacji. Na przykładzie Bierunia omawiał liczne problemy, z którymi boryka się miasto wskutek działalności górniczej na terenie gminy (m.in. szkody pogórnicze i problem wody pokopalnianej). Bieruń wciąż ma działającą kopalnię, ale od wielu lat włodarze miasta starają się opierać gospodarkę gminy na innych gałęziach przemysłu. Podobnie należy postąpić w przypadku sprawiedliwej transformacji – trzeba odpowiednio wcześniej podjąć odpowiedzialne decyzje, żeby w wyniku przeprowadzanych zmian nie doszło do załamania gospodarczo-społecznego. Ważne jest wypracowanie wspólnych działań i projektów, które nie będą działać tylko na terenie poszczególnych gmin, ale będą wzmacniać cały podregion – wsparcie, które zaowocuje zarówno dla gmin górniczych jak Bieruń oraz dla takich jak Tychy, które nie mają kopalni na swoim terenie, ale mieszkańcy miasta pracują np. w kopalni w Bieruniu.

Kolejny głos nadszedł z gminy Wyry, która zaprzecza dominującym trendom depopulacyjnym (w ciągu ostatnich lat liczba mieszkańców wzrosła tam z 5 tysięcy do prawie 8,5 tysiąca). Wójt gminy – Barbara Prasoł, zwróciła uwagę, że ze względu na przyrost liczby mieszkańców Wyry borykają się z nieco odmiennymi problemami, które związane są z brakiem usług dla mieszkańców (żłobków, przedszkoli, usług dla seniorów), jednocześnie gmina dysponuje opuszczonym budynkiem instytutu górnictwa, który można zrewitalizować na potrzeby działalności edukacyjnej lub społecznej.

Jeszcze więcej o problemach związanych z nieużytkami poprzemysłowymi mówiła wiceprezes Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej Ewa Stachura-Pordzik, która wskazała 3 aspekty, na których należy się skupić podczas transformacji:

• budżety miast,
• kapitał ludzki,
• zagospodarowanie majątku.

Pani prezes uważa, że województwo ma czas by zweryfikować budżety miast pod względem wpływów z kopalń oraz przygotować odpowiednie programy związane ze zmianą kwalifikacji dla społeczności lokalnych. Największy problem jest jednak w dostępnie do nieruchomości. Należałoby stworzyć Centralną Bazę Nieruchomości, dzięki której dałoby się dotrzeć do tych miejsc, które nie są już wykorzystywane gospodarczo i przekształcać je w obiekty, które zamiast kosztów będą generowały przychody.

Pani prezes wtórował starosta lędzińsko-bieruński – Bernard Bednorz, który wskazywał, że w trakcie transformacji niezbędne będzie pozyskanie partnera po stronie rządowej (zaproszenie do rozmów przedstawicieli wojewody), ponieważ ze strony administracji państwowej pojawiają się „bariery nie do przeskoczenia” w kontekście planów na rewitalizację niektórych gruntów.

Z kolei Aleksander Wyra, burmistrz Łazisk Górnych zwrócił uwagę na problem, z którym wkrótce będzie musiało się zmierzyć jego miasto. Obecnie Łaziska Górne są uważane za gminę bogatą i uprzemysłowioną – działa tam Elektrownia „Łaziska” Tauron Wytwarzanie, Kopalnia „Bolesław Śmiały” oraz prywatna huta „Łaziska”. Obecna sytuacja w mieście jest dobra, ale w 2028 r. elektrownia i kopalnia zakończą działalność, co znacząco odbije się na budżecie gminy, która co gorsza nie ma własnych terenów inwestycyjnych ani porozumień z grupami inwestycyjnymi, które zakończą działalność na terenie Łazisk.

Głos zabrał również przedstawiciel przedsiębiorców w podregionie – Paweł Jamrożek z FENICE POLAND, który wskazywał przyczyny, z powodu których branża automotive zaczyna wypływać poza granice województwa śląskiego – najważniejsze czynniki: ceny energii i dostępność kadr. Zauważał również, że w planach spółek związanych z motoryzacją jest produkcja w 2030 r. głównie samochodów elektrycznych. Obecny problem z samochodami elektrycznymi sprowadza się do błędnego koła, które wynika z tego, że nie ma samochodów elektrycznych, bo nie ma stacji ładowania tego typu pojazdów i odwrotnie, więc niezbędne będzie stworzenie właściwej infrastruktury w celu rozwiązania tego problemu.

Ponadto uczestnicy podejmowali się również omówienia innych kwestii związanych z wyzwaniami gospodarczymi i społecznymi podregionu tyskiego w czasie transformacji.

Energetyka:

• W dyskusji na temat energetyki dominujący był temat odnawialnych źródeł energii (OZE), które uczestnicy seminarium uznali za najlepszy kierunek dla podregionu. Zauważono, że aby jak najbardziej efektywnie wykorzystywać OZE należałoby stworzyć magazyny zielonej energii, na które można wykorzystać np. nieaktywne szyby kopalniane.
• Zdaniem uczestników dyskusji właściwym byłoby stworzenie programu wsparcia na rzecz termomodernizacji i rewitalizacji wielkiej płyty, co pozwoliłoby na zmniejszenie energochłonności mieszkań komunalnych.
• Zwrócono również uwagę, że nie można pozostawić kwestii termomodernizacji budynków mieszkalnych mieszkańcom. Koszt termomodernizacji nie może spocząć na obywatelu.

Gospodarka:

• Podczas dyskusji narodził się pomysł rewitalizacji terenów pokopalnianych w centra aktywizacji gospodarczej oraz zakłady recyklingu np. samochodów, co znakomicie wpisywałoby się w koncepcję gospodarki obiegu zamkniętego, ze względu na fakt, że podregion tyski znany jest w dużej mierze właśnie z produkcji samochodów.

Edukacja:

• Uczestnicy seminarium zwrócili uwagę na brak znaczącej bazy naukowej w Tychach i okolicy. Stworzenie tego typu bazy naukowej, centrum kreatywności czy parku naukowo-technologicznego stymulowałoby rozwój nowych technologii w podregionie i wpłynęłoby na powstanie nowych miejsc pracy.
• Zauważono potrzebę rozbudowy kształcenia w kierunku zawodów przyszłościowych i tworzenia profili kształcenia w kierunku biogospodarki.
• Pojawiły się również postulaty o potrzebie dalszych zmian w szkołach zawodowych – odczarowanie szkolnictwa zawodowego jako negatywnego wyboru, tworzenie jakościowych klas patronackich, wyposażenie sal do nauki zawodu w nowoczesne narzędzia i przede wszystkim zacieśnienie współpracy między szkołami a pracodawcami.

Transport:

• Uczestnicy spotkania zwrócili również uwagę na istotność dostępności komunikacyjnej. Postulowano by nie ograniczać kwestii transportu do niskoemisyjnej komunikacji miejskiej. Za równie istotne uznano rozwiązanie problemu „wąskich gardeł” i lepsze skomunikowanie podregionu z resztą województwa.

Społeczeństwo:

• Podjęto temat tzw. „srebrnej gospodarki” – czyli branży usługowej ukierunkowanej na seniorów. Jest to element istotny z punktu widzenia starzejącego się społeczeństwa w Europie. Srebrna gospodarka jest sektorem umożliwiającym zaspokajanie potrzeb zdrowotnych i społecznych osób w wieku poprodukcyjnym. Tworzenie klubów seniora lub dziennych domów pobytu mogłoby być sprzężone z rewitalizacją nieruchomości poprzemysłowych.

Podsumowanie

Na koniec Dyrektor Departamentu Rozwoju Regionalnego Małgorzata Staś pokrótce podsumowała spotkanie i zapowiedziała dalsze działania i spotkania konsultacyjne w ramach prac nad Terytorialnym Planem Sprawiedliwej Transformacji w niedalekiej przyszłości.