O wysokiej randze spotkania zadecydował udział ministra klimatu i środowiska Michała Kurtyki. Wydarzenie z racji panujących obostrzeń miało formułę hybrydową: prelegenci byli obecni na Sali Sejmu Śląskiego w Katowicach, natomiast uczestnicy łączyli się online za pomocą MS Teams. Z tej możliwości skorzystało 67 osób.

Przywitanie

Spotkanie otworzył gospodarz regionu - Marszałek Województwa Śląskiego Jakub Chełstowski. W swoim wystąpieniu zwrócił uwagę, że cały czas toczy się proces transformacji, który w najbliższych latach mocno przyśpieszy i wejdzie w decydującą fazę. Kluczowym elementem w tym procesie będzie sektor powiązany z górnictwem. Obecnie toczący się dialog i debata z różnymi częściami opinii publicznej ma na celu jak najlepsze poznanie potrzeb i problemów, tak aby dobrze i skutecznie zaprojektować wsparcie.

Następnie głos zabrał minister klimatu i środowiska Michał Kurtyka. W swoim przemówieniu zaakcentował, że województwo śląskie stoi obecnie u progu ogromnej zmiany cywilizacyjnej, technicznej, ale też przed nowymi szansami i możliwościami, dzięki czemu może się stać kołem zamachowym dla całej gospodarki. Stawką procesu mądrej transformacji jest między innymi miejsce Polski na gospodarczej mapie Europy i świata, czystość naszej atmosfery, nasza przyszłość i przyszłość kolejnych pokoleń.

W następnej kolejności wystąpił Wicemarszałek Województwa Śląskiego Wojciech Kałuża. Podkreślił, że w procesie transformacji szczególnej ochrony i troski wymaga największe dobro i bogactwo regionu, czyli mieszkańcy. Aby skutecznie ich chronić, konieczne jest wsparcie firm, dających im pracę. Na koniec wyraził przekonanie, że przy pomocy Funduszu Sprawiedliwej Transformacji uda się stworzyć silną i konkurencyjną gospodarkę, lidera zielonych technologii.

Wstęp do debaty

Po części formalnej nastąpiła część merytoryczna. Otworzył ją Janusz Olszowski, prezes Górniczej Izby Przemysłowo-Handlowej, prezentując raport „Ekspertyza dot. konsekwencji likwidacji kopalń węgla kamiennego dla sektora okołogórniczego oraz sytuacji społeczno-gospodarczej w Polsce. Ekspansja eksportowa producentów maszyn i urządzeń górniczych”, opracowany przez ekspertów z Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach. Przy okazji zwrócił uwagę, że pierwszy raz w historii polskiej transformacji temat branży okołogórniczej jest dyskutowany na takim szczeblu, co jest dobrym znakiem dostrzeżenia problemów tego sektora. Kreśląc charakterystykę firm z otoczenia górniczego, podkreślił, że generują one według różnych szacunków ok. 120- tys.-400 tys. miejsc pracy. Omawiając wnioski i rekomendacje z ekspertyzy, wskazał m.in., że działania powinny być wdrażane możliwie szybko, a wsparcie powinno się skupiać na dywersyfikacji w kierunku zaawansowanej produkcji przemysłowej na rzecz różnych branż, tak aby wykorzystać istniejący potencjał, zapewnieniu kształcenia ustawicznego pracowników posiadających wyższe kwalifikacje zawodowe, angażowaniu firm w inteligentne specjalizacje województwa śląskiego, a także animowaniu tworzenia konsorcjów firm okołogórniczych z instytutami badawczymi. Na koniec wspomniał o bardzo ważnej formie wsparcia - Śląskim Pakiecie dla Gospodarki (wdrażanym przez Urząd Marszałkowski), który oferuje pomoc w ekspansji eksportowej. Postulował przy tym poszerzenie kręgu beneficjentów o duże firmy, ponieważ obecnie jest on zawężony do MŚP.

Następnym prelegentem był prof. Adam Drobniak, dyrektor Instytutu Ekologii Terenów Uprzemysłowionych, który przedstawił wizję i koncepcję transformacji z poziomu krajowego w ramach Krajowego Programu Sprawiedliwej Transformacji. Podkreślił, że instrumenty krajowe będą dedykowane dużym i średnim firmom, w dużej mierze z branży okołogórniczej. Zwrócił też uwagę na linię demarkacyjną - KPST będzie stanowił swego rodzaju pilotaż, laboratorium nowych pomysłów, modelowych rozwiązań, które następnie będą kontynuowane i upowszechniane na poziomie regionalnym, przy udziale środków z Terytorialnych Planów Sprawiedliwej Transformacji.

W dalszej części głos zabrała Dyrektor Departamentu Rozwoju Regionalnego Małgorzata Staś, omawiając syntetycznie Regionalny Plan Sprawiedliwej Transformacji dla Województwa Śląskiego 2030 w zakresie przewidzianego wsparcia dla firm z branży okołogórniczej. Podkreśliła między innymi, że Fundusz Sprawiedliwej Transformacji jest nastawiony na łagodzenie skutków transformacji tam, gdzie działalność górnicza będzie wygaszana. Zapowiedziała też, że naszym celem jest uruchomienie wsparcia z tej puli z początkiem 2022 roku.

Czas dyskusji

W dyskusji, moderowanej przez dyrektor Małgorzatę Staś, uczestnicy poruszyli m.in. następujące wątki:

1. Naświetlono kwestię, że w toku bezpiecznej transformacji energetycznej firmy tworzące zaplecze okołogórnicze stoją przed dwojakimi wyzwaniami okresu przejściowego: z jednej strony muszą zapewnić funkcjonowanie wspierające jeszcze trwającą eksploatację (w zmniejszającej się skali), a z drugiej – szukać nowych obszarów, zadbać o ciągłość funkcjonowania w przyszłości, tak aby jak najlepiej ukierunkować istniejący potencjał: kapitał ludzki, kompetencje, zaplecze techniczne i inżynieryjne. Ważne, żeby go nie zmarnować, tylko odpowiednio wykorzystać w innych sektorach, ponieważ te firmy mogą stać się motorem napędowym całego procesu transformacji.
2. Wiele programów pomocowych ma preferencje dla MŚP, wskutek czego duże firmy nie mogą z nich korzystać. Zaapelowano o zmianę kwalifikacji, podnosząc to, że duże firmy dają zatrudnienie małym i średnim.
3. Pojawił się apel o szybkie uruchomienie środków na transformacji, bo w przypadku zbyt długiego okresu oczekiwania wiele firm może tego nie doczekać. Środki powinny służyć zapobieganiu, a nie ratowaniu, a do tego konieczne jest działanie z odpowiednim wyprzedzeniem.
4. Poproszono o stworzenie kalendarza konsultacji dla strategicznych partnerów w maju, zwł. w zakresie reorientacji zawodowej.
5. W kontekście projektów outplacementowych pojawiła się sugestia, że warto zadbać, by pracownicy, odchodząc na urlopy górnicze/emerytury, nie opuszczali rynku pracy, tylko mieli możliwość przekwalifikowania i z nowymi kompetencjami mogli być zatrudniani w innych branżach.
6. Podkreślono, że w sektorze okołogórniczym funkcjonują wysoko kwalifikowane miejsca pracy o wysokich kompetencjach, które w wyniku uwalniania z wygaszanych gałęzi powinny być ukierunkowane na tworzenie produktów, które będą zaawansowane technologicznie, innowacyjne. Wymienione zostały m.in. kompetencje w zakresie konstrukcji stalowych, turbin wiatrowych, elektroenergetyki, informatyki.

Do dyskusji włączył się Krzysztof Wójcik, przedstawiciel Dyrekcji Generalnej ds. Polityki Regionalnej i Miejskiej (DG REGIO) Komisji Europejskiej, który zapewnił o wsparciu merytorycznym i finansowym ze strony Komisji Europejskiej dla Śląskiego, będącego największym regionem węglowym w Europie, a także wyraził uznanie dla działań Województwa w nieuniknionym procesie transformacji oraz dał wyraz nadziei, że te działania zakończą się pełnym sukcesem.

Podsumowanie

Podsumowując, marszałek Jakub Chełstowski, podziękował wszystkim za interesującą i konstruktywną dyskusję oraz wyraził przekonanie, że dzięki szerokim konsultacjom uda nam się uniknąć błędów transformacji sprzed 20 lat.

W końcowym wystąpieniu minister Michał Kurtyka odniósł się do kilku wątków z dyskusji, m.in. zapewnił, że innowacyjność i zaawansowanie technologiczne traktowane jest priorytetowo, jako sprężyny rozwoju gospodarki. Wyraził także optymizm w kontekście np. obecnej ekspansji eksportowej firm okołogórniczych, co pokazuje ich zdolności adaptacyjne, elastyczność i daje nadzieję sukcesu procesu transformacji. Zwrócił też uwagę, że uwzględnienie w ramach Funduszu Sprawiedliwej Transformacji możliwości finansowania dużych firm to nasz sukces negocjacyjny, gdyż do tej pory Fundusze Europejskie nie dawały takiej możliwości. Na koniec podkreślił, że mądra transformacja przełoży się na poprawę bytu mieszkańców regionu.